Όλο γκρινιάζουμε ότι δεν γράφονται τραγούδια, πέθανε η δισκογραφία, τα γλέντια έγιναν τηλεοπτική βαβούρα…., κι όλο πάντα κάτι καλό βγαίνει! Αρκεί να το ανακαλύψουμε, να θελήσουμε να το ακούσουμε, αντί να βολευόμαστε στον βόθρο της σκυλοποπάδικης οθόνης. Χρόνια φίλη η Αφεντούλα Ραζέλη, ωραία φωνή, κυρίως του λαϊκού πάλκου και των συναυλιών, την γνωρίσαμε σε τραγούδια του Βαγγέλη Κορακάκη και άλλων συνθετών, γλεντάμε μαζί της σε κέντρα και μουσικές σκηνές, παίρνει μέρος στις εκδηλώσεις του «Μετρονόμου», αλλά τον τρίτο προσωπικό δίσκο τον φιλούσε για έκπληξη.

Με παροιμιώδη σεμνότητα τον ανακοίνωσε σαν εν παρόδω καθώς τραγουδούσε στο «Χαμάμ» στην εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου μου «Μουσικό Σεργιάνι». Κι όμως πρόκειται για ξεχωριστή δουλειά, μεταφορά σε ψηφιακό δίσκο (cd) συναυλιών, που έδωσε στην Ελβετία (Βασιλεία, Βέρνη, Ζυρίχη). «Εκτός συνόρων» («Abroad») ο τίτλος. Είκοσι τραγούδια καθρέφτης της ιστορίας της λαϊκής μουσικής, από το δημοτικό, το ρεμπέτικο, τις σύγχρονες αναζητήσεις, μέχρι τραγούδια, που πρώτη η ίδια μας σύστησε. Παιγμένα με σεβασμό, με εξαιρετική ερμηνεία. Όσο… γκρινιάζουμε, τόσο ταλαντούχοι φίλοι μάς διαψεύδουν, με το έργο τους. Να προσθέσω ότι και η έκδοση του cd είναι επιμελημένη εργασία και να δώσω τον λόγο στην Αφεντούλα να μιλήσει όχι μόνο για τον δίσκο αλλά και για άλλα ακανθώδη μουσικά ζητήματα.

– Να πούμε αρχικά δυο λόγια πως προέκυψε ο δίσκος, τους συντελεστές και όποια άλλη πληροφορία σχετίζεται με αυτόν.

«Οι συναυλίες στην Ελβετία ήταν ένα απρόσμενο δώρο για μένα, που ήρθε και με βρήκε μέσα από το πρόσωπο της Αθηνάς Σαββοπούλου, που είναι παντρεμένη με έναν καταπληκτικό άνθρωπο, τον Μαρσέλ, Ελβετό στην καταγωγή, αλλά Έλληνα στην ψυχή… Μου έκανε την πρόταση την ώρα που τραγουδούσα. Δέχτηκα με μεγάλη χαρά, και έτσι τα πράγματα πήραν το δρόμο τους. Η παρέα συμπληρώθηκε από τους μουσικούς Παναγιώτη Κουτσούρα στο μπουζούκι, Γιάννη Κολοβό στο κόντρα μπάσο (φίλοι Θεσσαλονικείς από την «Λοξή Φάλαγγα» του αείμνηστου Νίκου Παπάζογλου). Επίσης, τον Παναγιώτη Παπαγεωργίου στο πιάνο, συνεργάτης μου από Αθήνα και καλεσμένο τον Άλκη Ζοπόγλου στο κανονάκι, που ζει στην Ελβετια και είναι μέλος του συγκροτήματος «Εν Χορδαίς». Πολύ ωραία παρέα, φιλική, ουσιαστική. Αψογη διοργάνωση! Μεγάλη ευλογία για μένα, που τους γνώρισα όλους. Ηχογραφήσαμε τις συναυλίες μήπως γινουν cd live, και κατά μία ευτυχή συγκυρία, βρέθηκε χορηγός το βράδυ των συναυλιών (Ελληνοελβετός, δεύτερης γενιάς) κι έτσι, στόχος επετεύχθη. Το cd εκδόθηκε στην Γερμανία και κυκλοφορεί σε Ελβετία και στην Ελλάδα φυσικά. Η παραγωγή έγινε από τον Marsel Grimbuhler και την Αθηνά Σαββοπούλου».

– Τελικά πάμε έξω καλά; Αρκετοί τραγουδιστές και τραγουδίστριες… βρίσκουν την υγειά τους σε συναυλίες στο εξωτερικό;

«Σίγουρα, όπως και να το κάνεις, αν έχεις και έξω ανοιχτές πόρτες, μεγαλώνουν οι πιθανότητες να έχεις εργασία σε δύσκολους καιρούς. Και το ταξίδι είναι πάντα ταξίδι και οι εμπειρίες καλοδεχούμενες»!

– Μιλάμε τελικά για κοινό ξένο, όχι για ομογενείς; Αυτοί μάλλον προτιμούν ό,τι θεωρείται φιρμάτο στην Ελλάδα, κυρίως τα σκυλοποπάδικα;

«Ναι,κυρίως ξένοι. Κατά 80%. Με μεγάλη κατάνυξη και ενθουσιασμό, άκουγαν και χειροκροτούσαν Ελβετοί και Ελληνες. Οι Έλληνες, που ήρθαν, ήταν, όπως λέμε, ψαγμένοι, ήξεραν τί θα ακούσουν, ήρθαν για να ακούσουν. Τους παίξαμε Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Ξαρχάκο, Μούτση, Τσιτσάνη, Τούντα, δικά μου, ρεμπέτικα, δημοτικά. Ηρθαν και πολλά νέα παιδιά που είναι στο εξωτερικό για μεταπτυχιακά ή εύρεση εργασίας. Στην πλειοψηφία, όπως το λές, οι Ελληνες έξω, δυστυχώς προτιμούν τους φιρμάτους καλλιτέχνες, μάλιστα, κάποιοι ζητούσαν από την Αθηνά να φέρει Βέρτη κλπ. Αυτό δεν μας αφορά. Ας κάνουμε εμείς όσο καλύτερα μπορούμε τη δουλειά μας, εξάλλου αυτό, που κάνουμε είναι να επικοινωνούμε τον πολιτισμό μας και δεν το λέω με έπαρση. Νομίζω πως καθένας παίζει τον ρόλο για τον οποίο είναι ταγμένος, και ο χρόνος τον κρίνει. Τα γούστα, εξάλλου, πολλά και διαφορετικά. Μήπως κι εδώ στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο ποσοστό τί ακούει»;

– Ποια απήχηση έχει η ελληνική μουσική στο εξωτερικό; Όπως να το κάνουμε η πολιτιστική παγκοσμιοποίηση, ο εμπορικός και καταναλωτικός χυλός δεν ευνοεί μεγάλα τραγούδια, όπως τραγουδάς εσύ και άλλοι συνάδελφοί σου. Ή μήπως δεν είναι έτσι;

«Την αγαπούν πολύ τη μουσική μας. Μπορεί να μην καταλαβαίνουν τη γλώσσα, αλλά καταλαβαίνουν την δόνηση της μουσικής ή του τραγουδιού. Εξάλλου και ο τραγουδιστής μεταφέρει το αίσθημα του τραγουδιού στον κόσμο, ό,τι εθνικότητας και αν είναι. Έχει η μουσική μας τεράστια απήχηση! Οταν λένε ότι πάνε να ακούσουν Ελληνική μουσική, εννοούν “πάμε να κοινωνήσουμε τον πολιτισμό” μας. Το είδα, το ένοιωσα αυτό!! Μιλούν για την Ελληνική μουσική με σεβασμό και δέος, θα έλεγα. Ετσι το βίωσα».

– Γιατί δεν τραγουδάτε καινούρια τραγούδια; Δεν υπάρχουν συνθέτες ταλαντούχοι; Είναι οι τραγουδιστές… περίεργοι; Φταίει ότι η δισκογραφία έχει πεθάνει;

«Φυσικά και υπάρχουν συνθέτες ταλαντούχοι. Φυσικά τραγουδάμε και καινούργια τραγούδια. Η δισκογραφία εχει πεθάνει, ίσως καλώς έγινε, γιατί με τον τρόπο, που λειτουργούσε, αρκετά σκουπίδια έδωσε στον κόσμο. Τον τελευταίο καιρό, πάω σε παρουσιάσεις δίσκων φίλων μου και φεύγω ενθουσιασμένη. Βέβαια, μην ξεχνάτε, ότι το οικονομικό, είναι μέγα θέμα. Ποιος θα πληρώσει να γίνει ο δίσκος; Συνήθως μόνοι μας, με την πολύτιμη βοήθεια φίλων μουσικών. Ποιος μηχανισμός διαφήμισης θα τον προωθήσει; Να ’ναι καλά το διαδίκτυο. Ανεβάζουν πολλά τραγούδια έτσι. Όπως και να το κάνουμε, άλλο πράγμα να πιάσεις στο χέρι τον δίσκο. Να τον μυρίσεις (όπως και το βιβλίο) να διαβάσεις συντελεστές, κ.λπ. Είναι πάντα γεγονός κάθε δίσκος, άσχετα αν σήμερα είναι “διαφημιστικό φυλλάδιο”. Τώρα, τα τραγούδια, μικρά ή μεγάλα, καθρεφτίζουν την ανέμπνευστη εποχή. Καλές εμπνεύσεις και δημιουργία, λοιπόν, αδέλφια, η αντίστασή μας στο σήμερα»!

– Έχει γίνει πολύ δύσκολο το μεροκάματο στο πάλκο. Πως το αντιμετωπίζεις εσύ; Τί θα έλεγες σε μια τραγουδίστρια, που ξεκινά σήμερα;

«Αυτό είναι αλήθεια. Και δύσκολο και μικρό. Εγώ, ευτυχώς, σημερα πιά, δεν ζω από αυτό.Πέρασα δέκα χρόνια μόνο ζώντας από το τραγούδι. Κάποια στιγμη ένοιωσα ότι ήμουν δημόσιος υπάλληλος της νύχτας και εξαρτιόμουν από ανθρώπους, που ήταν άσχετοι. Ευτυχώς, έχω την τύχη – ευλογία, θάλεγα, να κατέχω και την δουλειά της νηπιαγωγού (εχω κάνει και μεταπτυχιακό στην παιδοψυχολογία) την οποία ξανακάνω εδώ και αρκετά χρόνια και είναι καλλιτεχνική επίσης, στη φύση της. Έτσι, έχω βρει τη χρυσή ισορροπία πληρώνοντας εννοείται και το τίμημα. Η δουλειά στο σχολείο απαιτεί, πολύ ενέργεια, αγάπη, υπομονή και χρόνο! Σε μία τραγουδίστρια σήμερα θα έλεγα να προσπαθήσει να μη ζει από το τραγούδι, να κάνει σπουδές για προσωπική μόρφωση (πολλά κορίτσια έχουν σπουδάσει) και να το έχει για προσωπική έκφραση-εκτόνωση ή (χα, χα!) για… ψυχοθεραπεία.

– Το τραγούδι, η τέχνη εν γένει ζει μόνο σαν πάρεργο; Αν έχουμε από αλλού μεροκάματο, μπορούμε να τραγουδάμε εξασφαλισμένοι;

«Το τραγούδι δεν είναι εξασφάλιση. Δεν μπορεί να είναι βόλεμα, ούτε πλουτισμός. Δεν πρέπει να είναι. Να τραγουδάς και να καίγεσαι. Αυτή είναι η ακριβής έκφραση για μένα. Κάνω ψυχοθεραπεία πολλές φορές. Δαμάζω τους “δαίμονές” μου. Χαίρομαι. Επικοινωνώ. Μοιράζομαι. Έτσι,”εξασφαλίζω” την ισορροπία μου»!

– Πώς βλέπεις το ρόλο του τραγουδιού στην κοινωνία της βαθιάς κρίσης και της υποτέλειας; Το έχει φάει ο καναπές και η τηλεόραση; Υπάρχει διέξοδος και ποια είναι αυτή;

«Το τραγούδι θα έπρεπε να ξεβολεύει! Να βάζει οράματα. Να δημιουργεί ελεύθερη σκέψη. Η Τέχνη σύμπασα θα έπρεπε, βασικά… Στην κοινωνία της κρίσης και της υποτέλειας, όπως λες, μεγάλη μερίδα ανθρώπων θέλει να ξεχνιέται, να διασκεδάζει στα ευτελή και φτηνά. Το άξιο και αληθινό, θέλει ψυχή, πολιτισμό, παιδεία, τόλμη και ελευθερία. Σ΄ αυτές τις αξίες πιστεύω και γι αυτές αγωνίζομαι, γι αυτές μιλάω στο παιδί μου και στούς μικρούς μαθητές μου.Αυτές είναι και το ζητούμενο. Τώρα, αν τα λόγια γίνονται και πράξη, νομίζω πώς έχουμε ελπίδα να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι! Δυνατότητες έχουμε, σίγουρα πιο πολλές σήμερα… Ας τις αναδείξουμε»!

– Τελευταία ερώτηση: Τα σχέδιά σου από δω και πέρα.

«Μουσικές βόλτες ανά την Ελλάδα, συνειδητά όχι πολλές, και ξεκούραση με τον εαυτό, αγαπημένους και φίλους. Ευελπιστώ και προσπαθώ να καταφέρω, όπως κάθε χρόνο, μικρό σπιτάκι σε νησάκι (τα τελευταία καλοκαίρια στη Ρόδο και πέρυσι στη Λέρο) και χαλάρωση. Μην ξεχνάμε το ραντεβού με τον εαυτό»!!

Η Αφεντούλα Ραζέλη γεννήθηκε στις Σέρρες, Απρίλη μήνα και όπως σημειώνει: «οικογένεια καλλίφωνη, καλαίσθητη, με μεράκια και γλέντια πολλά. Ο πατέρας έπαιζε λίγο μαντολίνο, που του έδειξε κάποιος στην Μακρόνησο. Δύσκολες εποχές, αλλά τότε υπήρχε ελπίδα, καθώς και τα μεγάλα πνεύματα και οι ψυχές των ποιητών, συνθετών και άλλων καλλιτεχνών που ανάσταιναν την ψυχή μας. Ο Μάνος, ο Μίκης, ο Λοΐζος, ο Γκάτσος, ο Σεφέρης, ο Ελύτης και τόσοι άλλοι εξαίρετοι. Το τραγούδι ήταν μέρος της καθημερινότητάς μας». Το θέτω επίλογο στην συνομιλία μας, όχι γιατί… «απορία ψάλτου βηξ»!- αλλά για να δείξω το ποιόν ορισμένων ευαίσθητων ψυχών και τί είναι αυτό, που λείπει σήμερα. Λείπει μαζικά, σαν καθημερινή διαδικασία, γιατί στις δικές μας παρέες το γλέντι, το ωραίο, το μεράκι, που γίνεται τραγούδι, όχι απλώς υπάρχει, αλλά και εμπνέει. Είναι η… ψυχοθεραπεία μας, για να κλέψω μια έκφραση. Παράδειγμα ο δίσκος «Εκτός συνόρων», που έχει την θέση του στην δισκοθήκη μας…